Przegląd systematyczny opublikowany w 2022 roku przez Moncrieff i wsp. w czasopiśmie „Molecular Psychiatry” wzbudził ożywioną dyskusję na temat monoaminowej teorii depresji i zastosowania leków działających na układ serotoninergiczny w leczeniu tego zaburzenia. Zdaniem wielu ekspertów wspomniana praca odnosi się do hipotezy, która obecnie ma już znaczenie wyłącznie historyczne. W innej publikacji, której współautorką jest Moncrieff, zaproponowano użyteczny sposób myślenia o działaniu i zastosowaniu klinicznym psychofarmakoterapii. Według modelu nazywanego psychofarmakologią swoistego leku leki psychotropowe są substancjami, które wpływają na objawy pośrednio, za sprawą swoistego oddziaływania na zjawiska fizjologiczne warunkujące przebieg procesów umysłowych i emocjonalnych oraz zachowanie. Planując terapię, należy ocenić, czy przewidywany wpływ danego leku na czynności psychiczne i zachowanie może okazać się korzystny w kontekście sytuacji życiowej konkretnej osoby. O stosowaniu leków można więc myśleć nie w kategoriach leczenia określonego zaburzenia, lecz w kategoriach wpływu na funkcje psychiczne, który może okazać się pozytywny (nie tylko w terapii depresji, ale także zaburzeń lękowych i innych). W pracy przedstawiono różne podejścia związane z takim sposobem myślenia, wśród nich model oparty na kreatywnej, skoncentrowanej na osobie, narracyjnej psychofarmakoterapii, opisany przez Jakovljevicia. Połączenie psychofarmakoterapii swoistego leku i skoncentrowanej na osobie może być podstawą myślenia o farmakologicznym leczeniu zaburzeń psychicznych. W kontekście kontrowersji wywołanych przez artykuł Moncrieff i wsp. można wskazać, że leki, o których wiemy, że wpływają na przekaźnictwo serotoninowe, modyfikują pewne funkcje psychiczne powiązane z serotoniną, co może być użyteczne w terapii depresji i wielu innych stanów. Nie jest to więc mechanicznie pojmowane działanie przeciwdepresyjne. Leki wywierające wpływ na układ serotoninowy są przydatne w terapii depresji, czego dowodzą zarówno badania naukowe, jak i doświadczenia milionów pacjentów. Jednak działanie tych leków ma złożony, wieloetapowy charakter – czego należy być świadomym, by uniknąć nieporozumień i uproszczonych sądów.

depresja, serotonina, selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, farmakologia skoncentrowana na leku, psychofarmakologia skoncentrowana na pacjencie