Zachowania internalizacyjne a funkcje wykonawcze we wczesnej adolescencji: moderująca rola wieku i płci
Katarzyna Brzezewska1, Katarzyna Sitnik-Warchulska2, Małgorzata Lipowska2,3, Iana Markevych4, Clemens Baumbach4, Yarema Mysak4, Dorota Buczylowska4, Marcin Szwed4, Bernadetta Izydorczyk4

Wprowadzenie i cel: Okres adolescencji jest szczególny dla rozwoju zdrowia psychicznego, a samo dorastanie wiąże się z większym ryzykiem psychopatologii. Dotychczasowe doniesienia dotyczące natury związku między zachowaniami internalizacyjnymi a poszczególnymi funkcjami wykonawczymi są niejednoznaczne. Celem prezentowanych badań było określenie, czy zachowania internalizacyjne stanowią predyktory konkretnych obszarów funkcji wykonawczych (pamięć operacyjna, fluencja słowna i planowanie) w losowo dobranej grupie osób w wieku dorastania. Badanie miało również na celu zbadanie, czy płeć i wiek pełnią funkcję moderatorów we wspomnianej zależności. Materiał i metody: Uczestnikami badania było 477 adolescentów (w wieku 10–13 lat; 223 dziewcząt i 254 chłopców) z obszaru Polski południowej. Do oceny zmiennej niezależnej – zachowań internalizacyjnych użyto Kwestionariusza Samooceny dla Młodzieży (Youth Self-Report, YSR). Funkcje wykonawcze (obejmujące pamięć operacyjną, fluencję słowną i planowanie) zostały zmierzone przy użyciu baterii testów neuropsychologicznych PU1. Związki między objawami internalizacyjnymi a funkcjami wykonawczymi oceniono za pomocą modelu regresji quasi-Poissona, z uwzględnieniem zmiennych zakłócających. Wyniki: Przeprowadzone analizy nie potwierdziły związku między zachowaniami internalizacyjnymi a pamięcią operacyjną, fluencją słowną i planowaniem w badanej grupie adolescentów. W analizach uzyskano jednak istotne wyniki poza hipotezami badawczymi. Okazało się, że wariancję w zakresie pamięci operacyjnej oraz fluencji fonologicznej i kategorialnej wyjaśnia wiek badanych osób, a wariancję w zakresie fluencji słownej kategorialnej – również poziom wykształcenia rodziców. Wnioski: Analiza predyktorów poszczególnych funkcji wykonawczych jest wskazana ze względu na potrzebę identyfikacji psychologicznych czynników ryzyka związanych m.in. z indywidualnymi aspektami funkcjonowania emocjonalnego i zachowania w okresie dorastania czy kontekstem więzi rodzinnych. Ich rozpoznanie jest korzystne dla formułowania praktycznych wskazówek w pracy klinicznej z adolescentami.